[ Pobierz całość w formacie PDF ]

W. Kneale'a, R. G. Braithwaitha i G. von Wrighta.
Szczególnie trudnym i żywo dzisiaj badanym działem metodologii redukcyjnej jest teoria
prawdopodobieństwa i jej zastosowania. Rozstrzygające znaczenie dla tych badań miała
publikacja dzieła lorda M. Keynesa w 1927 roku. Innym ważnym dziełem na temat
zastosowania teorii prawdopodobieństwa i redukcji jest praca R. Carnapa (1951). Jednakże
cała ta dziedzina badań jest do dzisiaj o wiele mniej rozświetlona niż dziedzina metodologii
dedukcyjnej.
Pojęcie i podział redukcji. Na podstawową różnicę między dedukcją a redukcją
wskazaliśmy już odwołując się do J. Aukasiewicza. W wypadku dedukcji na podstawie
zdania warunkowego i jego poprzednika wnioskuje się o jego następniku:
Jeżeli A, to B
A
a więc B
W wypadku redukcji wnioskuje się odwrotnie, ze zdania warunkowego i jego następnika o
jego poprzedniku:
Jeżeli A, to B
B
a więc A
Chwilowo pomijamy trudny problem uprawomocnienia takiego postępowania (które
oczywiście nie jest niezawodne) i zajmiemy się tylko podziałem redukcji. Istnieją dwie
możliwości takiego podziału.
(a) Dokładnie tak jak dedukcję, redukcję można podzielić na progresywną i regresywną.
W obu wypadkach następnik jest znany jako prawdziwy, poprzednik zaś nie. Jeżeli jednak
przeprowadza się redukcję progresywnie, wtedy zaczyna się od, co do swojej wartości
prawdziwościowej jeszcze nieznanego, poprzednika i postępuje się do znanego i dającego się
stwierdzić następnika. Ta progresywna redukcja nazywa się  weryfikacją . Przeciwnie jest w
67
wypadku redukcji regresywnej, tu zaczyna się od znanego następnika i idzie się do
nieznanego poprzednika. Redukcja regresywna nazywa się  wyjaśnianiem . Widać, że
często używane wyrażenie  hipotetyczno-dedukcyjny wskazuje właśnie na te dwa kierunki
postępowania redukcyjnego: jest ono hipotetyczne, tzn. formułuje się w nim hipotezy
wyjaśniające (dzięki redukcji regresywnej) i dedukcyjne, gdyż następnie z tych hipotez
wyprowadza się następniki, które są weryfikowalne (redukcja progresywna). Oczywiście
wyrażenie  dedukcyjny jest tutaj użyte w innym znaczeniu, niż my to czynimy.
(b) Inny podział powstaje przy uwzględnieniu rodzaju poprzednika: jeżeli jest on
uogólnieniem następnika, wtedy tego typu redukcję nazywa się  indukcją ; jeżeli natomiast
to nie ma miejsca, wtedy mówimy o redukcji nie-indukcyjnej.
Redukcja regresywna i pojęcie wyjaśniania. Najpierw chcemy się zająć redukcją
regresywną, ponieważ stanowi ona pierwszy krok w postępowaniu redukcyjnym. Jak
powiedzieliśmy nazywa się ona  wyjaśnianiem . Słowo to jest jednak wieloznaczne, dlatego
najpierw należy ustalić różne jego znaczenia.
Może niekiedy chodzić o wyjaśnienie sensu jakiegoś znaku. Dzieje się to za
pośrednictwem definicji. O jej metodach mówiliśmy już w poprzednim rozdziale na temat
metody aksjomatycznej. Nie ma tu miejsca żadna redukcja w naszym sensie.
Wyjaśnianie może się jednak odnosić do wypowiedzi [Aussage] - a więc do obiektywnego
zdania [Satz] - którego sens jest już znany. Polega ono wtedy na wyprowadzeniu tego zdania
z innego zdania. Ogólnie można powiedzieć, że  wyjaśniać w tym sensie nie znaczy nic
innego niż tworzyć pewien a system aksjomatyczny, w którym zdanie mające być wyjaśnione
zostaje wyprowadzone. Jednakże możliwe są tutaj znowu dwa wypadki: (a) zdanie(a),
wyjaśniające, znane jest (są) już jako prawdziwe, (b) jest (są) ono (one) co do swojej wartości
prawdziwościowej jeszcze nieznane.
W pierwszym wypadku praca myślowa polega tylko na samym znalezieniu zdań
potrzebnych do wyjaśniania; w drugim zdania te powstają dopiero w wyniku wyjaśniania.
Pierwszy typ wyjaśniania wydaje się często mieć miejsce m.in. w historiografii. Mamy np.
jakieś zdanie stwierdzające podróż pewnej osoby i chcielibyśmy wiedzieć, dlaczego podjęła
ona tę podróż. W tym celu bierzemy inne, znane już historykom jako prawdziwe, zdanie i
pokazujemy, że zdanie dotyczące podróży da się wyprowadzić z tego zdania. Chodzi tu
jednak raczej o regresywną dedukcję niż o redukcję. Natomiast drugi typ wyjaśniania jest
rzetelnie redukcyjny.
Dotychczas mówiliśmy tylko o wyprowadzalności, która jest minimalnym warunkiem
każdej redukcji wyjaśniającej. Nie każda jednak redukcja polega na czysto logicznym
stosunku między wyjaśnianym i wyjaśniającym zdaniem. Wtedy, gdy między oboma
zdaniami zachodzą jeszcze inne stosunki, mówi się o  kauzalnym i  teleologicznym
wyjaśnianiu. Tymi pojęciami zajmiemy się pózniej.
Weryfikacja. Jeżeli zdanie wyjaśniające zostało już redukcyjnie sformułowane, wtedy
następnym etapem jest zwykle tzw. weryfikacja, tzn. zdanie to próbuje się potwierdzić albo
odrzucić za pomocą redukcji progresywnej. Dzieje się to w następujący sposób: ze zdania
sformułowanego na drodze redukcji wyprowadza się, w oparciu o system aksjomatyczny
(który zwykle nie jest czysto logiczny, lecz zawiera także wiele redukcyjnie utworzonych
zdań), nowe zdania, które w odpowiedniej dziedzinie są bezpośrednio weryfikowalne, tzn.
których wartość prawdziwościowa da się stwierdzić. Następnie przeprowadza się operacje
(eksperymenty itd.) wymagane, aby móc ustalić wartość prawdziwościową wyprowadzonych
zdań. Jeżeli okaże się, że są one prawdziwe, wtedy uzyskuje się konfirmację zdania, z
68
którego zostały one wyprowadzone. Jeżeli okazuje się jednak że są one fałszywe, wtedy
mówi się o falsyfikacji: w tym wypadku zdanie, z którego zostały one wyprowadzone
odrzuca się jako fałszywe.
Ma tu miejsce uderzająca asymetria. Falsyfikacja jest logicznie konkluzywna, natomiast
konfirmacja nigdy nie jest ostateczna, gdyż jak już powiedzieliśmy, wnioskowanie z
następnika o poprzedniku nie jest niezawodne, podczas gdy wnioskowanie z negacji
następnika o negacji poprzednika jest uzasadnione przez prawo logiczne i obowiązuje
ogólnie. W związku z tą sytuacją twierdzono, że nauki redukcyjne rozwijają się właściwie nie
przez pozytywne, lecz przez negatywne kroki, wykluczając jedno po drugim fałszywe
wyjaśnienia za pomocą falsyfikacji.
Asymetria ta nie jest jednak aż tak ostra, jak to się na początku wydaje. W żadnej bowiem
redukcji nie wyprowadza się czegoś z pojedynczego zdania, powiedzmy  A , które ma być
zweryfikowane, lecz z koniunkcji tego zdania z innymi zdaniami (mogą to być teorie itd.),
powiedzmy  T . Schemat zatem wygląda nie tak:
Jeżeli A, to B
nie B
a więc nie A
lecz tak:
Jeżeli A i T, to B
nie B
z czego można jednak tylko wnioskować:
więc albo nie A, albo nie T.
Teoretycznie mamy więc zawsze wybór między odrzuceniem  A albo odrzuceniem  T .
Praktycznie jednak  T jest zdaniem o takiej doniosłości, że raczej dochodzi do decyzji o
odrzuceniu  A , i o tyle ma miejsce wymieniona wyżej asymetria.
Nauki redukcyjne. Pojęcie redukcji pozwala połączyć wiele nauk, z punktu widzenia ich
metody, w jedną klasę. Przede wszystkim należą tutaj nauki indukcyjne. Tak zwane
empiryczne nauki przyrodnicze stanowią ważną, chociaż nie jedyną, klasę nauk
indukcyjnych. Wiadomo bowiem, że indukcja (i to indukcja w autentycznym sensie)
stosowana jest także w pewnych gałęziach matematyki, np. w teorii liczb pierwszych.
Inną klasę tworzą tzw. nauki historyczne. Bez pojęcia redukcji nie można byłoby ich
właściwie nigdzie zaklasyfikować: nie są one na pewno dedukcyjne, indukcyjne również nie,
gdyż nie formułuje się w nich ogólnych hipotez i teorii. Zagadka rozwiąże się, jeżeli
zwrócimy uwagę, że używają one redukcji nie-indukcyjnego typu. Ten sam wypadek wydaje
się zachodzić w niektórych innych naukach, tak np. w pewnych dziedzinach geologii,
astronomii (np. w selenologii), geografii itd.
Ponieważ wśród wszystkich tych klas nauk klasa nauk przyrodniczych jest [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • thierry.pev.pl

    •